Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB), çocukluk ve ergenlik dönemlerinde sıkça görülen bir nörobiyolojik ve psikiyatrik bir bozukluktur. Bu bozukluk, dikkat eksikliği, hiperaktivite ve dürtüsellik belirtileriyle karakterizedir ve kişinin günlük yaşam işlevselliğini olumsuz yönde etkileyebilir.

DEHB Nedir?

Dikkat eksikliği ve hiperaktivite, yaygın olarak ADHD olarak adlandırılan bir nörolojik ve psikiyatrik bozukluk grubunu tanımlayan bir terimdir. ADHD, çocukluk döneminden başlayarak yetişkinliğe kadar devam edebilen bir durumdur. Bu bozukluğun iki temel belirtisi vardır:

  1. Dikkat Eksikliği: Kişinin dikkatini odaklama, görevleri tamamlama, organize olma ve ayrıntılara dikkat etme yeteneği üzerinde zorluk yaşadığı durumları ifade eder. Bu belirtiler, iş, okul veya günlük yaşam aktiviteleri sırasında kendini gösterebilir. Kişi, kolayca dikkati dağılabilir, görevlerini tamamlamakta zorlanabilir ve sık sık unutkandır.
  2. Hiperaktivite: Bu belirti, kişinin aşırı hareketli olması, sürekli olarak yerinde duramaması ve sakin oturmakta zorlanması ile ilişkilidir. Hiperaktif bireyler, sıklıkla dürtüsel davranışlar sergileyebilirler.

Yetişkinlerde Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB), çocuklarda görüldüğü gibi açıkça belirgin olmayabilir veya belirtileri farklılık gösterebilir. DEHB’nin yetişkinlerdeki belirtileri, çocuklarda gözlemlenen belirtilerle benzer olabilir, ancak biraz farklılık gösterebilir. Yetişkinlerde DEHB’nin başlıca belirtileri şunlar olabilir:

  1. Dikkat Eksikliği Belirtileri:
    • Dikkati kolayca dağılabilir ve odaklanmakta güçlük çekebilir.
    • Görevleri sürdürmekte zorlanabilir ve işleri tamamlamakta güçlük yaşayabilir.
    • Sık sık unutkanlık sorunları yaşayabilir.
    • Organizasyon ve planlama konularında zorluklar yaşayabilir.
    • Görevler ve işler arasında geçiş yaparken zorlanabilir.
  2. Hiperaktivite Belirtileri:
    • Sürekli olarak yerinde duramama, huzursuzluk ve sabit bir şekilde oturamama eğilimi gösterebilir.
    • Sık sık el ve ayaklarını sallama veya dokunma, parmaklarını tıngırdatma gibi fiziksel hiperaktivite belirtileri sergileyebilir.
  3. Dürtüsellik Belirtileri:
    • Düşünmeden konuşma, tepki verme veya karar alma eğilimi gösterebilir.
    • Ani öfke patlamaları veya sabırsızlık gibi dürtüsellik belirtileri yaşayabilir.
    • Tehlikeli veya düşünmeden riskli davranışlarda bulunabilir.

Yetişkinlerde DEHB, iş yaşamı, okul, ilişkiler ve günlük işlevsellik üzerinde olumsuz etkilere neden olabilir. Özellikle işyerinde düzensizlik, zaman yönetimi sorunları ve organizasyon güçlükleri gibi belirtiler, yetişkinlerde DEHB’nin işlevselliği üzerindeki etkilerini yansıtabilir.

Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğunun Tedavisi

Yetişkinlerde Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB) tedavisi, bireyin semptomlarına ve ihtiyaçlarına uygun olarak kişiselleştirilir. DEHB tedavisi, genellikle bir uzman psikiyatrist veya psikolog tarafından yönlendirilir ve birden fazla yöntemi içerebilir. İşte yetişkinlerde DEHB tedavisinin temel bileşenleri:

  • İlaç Tedavisi:

İlaç tedavisi, semptomların kontrol edilmesine yardımcı olabilir ve özellikle dikkat eksikliği ve dürtüsellik belirtilerini hafifletebilir.

  • Bilişsel Davranışçı Terapi (BDT):

Bu terapi, bireye DEHB semptomlarıyla nasıl başa çıkabileceği konusunda beceriler öğretir. Zaman yönetimi, örgütlenme, dikkat dağılmasını azaltma ve dürtüsellik kontrolü gibi becerilerin geliştirilmesine odaklanır.

  • Ayrıca DEHB ile Başa Çıkmak için:
  1. Yaşam Tarzı Değişiklikleri:
  • Sağlıklı yaşam tarzı değişiklikleri, DEHB semptomlarını hafifletebilir. Düzenli egzersiz, sağlıklı beslenme ve yeterli uyku bu değişikliklere örnek olarak verilebilir.
  • Kişinin işlevselliğini artırmak için etkili bir rutin ve zaman yönetimi stratejileri geliştirmek önemlidir.
  • Dikkat Egzersizleri: Mindfulness ve meditasyon, dikkati artırmada oldukça etkili olabilir.

2. Psikoeğitim:

  • Psikoeğitim, DEHB hakkında bilgi edinmeyi ve semptomların nasıl yönetilebileceği konusunda anlayış kazanmayı amaçlar.
  • Bireylere, DEHB’nin etkileri, tedavi seçenekleri ve destek kaynakları hakkında bilgi verilir.

DEHB Semptomlarının Sosyal ve Mesleki Yaşam Üzerine Etkisi

DEHB’li yetişkinler, dikkat eksikliği ve dürtüselliğin etkisiyle, arkadaşlık ilişkileri ve aile içi ilişkilerde zorluklar yaşayabilirler. Empati eksikliği ve iletişim güçlükleri ilişkileri zorlaştırabilir. İlişkilerde iletişim becerilerini geliştirmek ve empati kazanmak için terapi veya koçluk alınabilir. Dikkat eksikliği, başkalarının konuşmasını dinleme ve odaklanma konusunda güçlükler yaratabilir. Bu, iş yerinde projelerin yetiştirilememesi veya sürekli olarak iş yetiştirme son tarihlerinin kaçırılması gibi sorunlara yol açabilir. Bireyler, işlerini düzenleme, görevleri sıralama ve işler arasında geçiş yapma konularında zorluklar yaşarlar ve bu durum iş verimliliğini azaltabilir. DEHB dürtüselliği ve duygusal kontrol zorluklarını içerebilir. Düşünmeden karar alma ve impulsif davranışlar sergileme eğiliminin artması hatalara yol açabilir. Duygu patlamalarına veya ani öfke nöbetlerine yol açabilir, bu da ilişkileri olumsuz etkileyebilir. Sosyal etkinliklerden veya grup aktivitelerinden kaçınmalara yol açarak sosyal izolasyona ve yalnızlığa neden olabilir.

Sonuç

DEHB, birçok zorluk yaratabilir, ancak uygun destek ve çözümlerle bu zorlukların üstesinden gelinebilir. Kendinizi tanımak, bilinçli bir şekilde çalışmak ve uygun kaynaklardan yardım almak, DEHB ile başa çıkmada büyük fark yaratabilir ve sosyal ve mesleki yaşamınızda daha fazla başarı ve memnuniyet elde etmenizi sağlayabilir.

DEHB ile başa çıkmak için bireylerin kişiselleştirilmiş bir yaklaşım benimsemeleri önemlidir. Uygun terapi, eğitim ve desteklerle DEHB semptomları daha iyi yönetilebilir, sosyal ve mesleki yaşamda daha başarılı olunabilir. Ayrıca, DEHB ile yaşayan kişilerin kendi güçlü yönlerini tanımlayarak ve kişisel stratejiler geliştirerek sorunları aşmalarına yardımcı olabilir.

Uz. Klinik Psikolog Gülistan Torun